Steeds vaker worden we geconfronteerd met deze wijze spreuken. In het gebied van persoonlijke ontwikkeling en mentale welzijn wordt veerkracht vaak gepresenteerd als de key tot het omgaan met levensuitdagingen. We leven namelijk in een samenleving die zorgt voor veel turbulentie. We zijn de ene stoot nog niet te boven en incasseren de volgende. Maar wat is veerkracht precies en hoe manifesteert het zich in ons leven? Lees verder en ontdek tips om veerkracht op te bouwen en te versterken!
Wat is veerkracht?
Veerkracht is het vermogen van een individu om zich aan te passen aan stress en tegenslagen én er sterker uit te komen. Het is dus niet alleen de kunst van het ‘terugveren’ na een moeilijke periode, maar ook het vermogen om tijdens deze periode door te gaan en persoonlijke groei te ervaren. Vaak wordt veerkracht alleen geassocieerd met moeilijke tijden, maar dit geldt eigenlijk voor zowel goede als slechte tijden. De betekenis van veerkrachtig wordt vaak geassocieerd met doorzettingsvermogen, flexibiliteit, zelfvertrouwen en mentale weerbaarheid. Mentale weerbaarheid speelt een cruciale rol bij het behouden van stabiliteit en kracht, vooral wanneer men geconfronteerd wordt met uitdagingen.
Kenmerken van veerkrachtige mensen
Als je je afvraagt wat veerkracht betekent, zijn er enkele eigenschappen die steeds weer naar voren komen, die we ook terugzien in de BIG 5 (extraversie, vriendelijkheid, consciëntieusheid, neuroticisme, openheid), namelijk:
- Zelfinzicht: Veerkrachtige mensen hebben een diep begrip van hunzelf, zowel hun sterke als zwakke punten. Ze zijn zich bewust van hun reactie op stress en uitdagingen en werken actief aan zelfverbetering. Dit hangt samen met de BIG 5-factor Openheid – mensen die hoop scoren hierop hebben vaak een dieper zelfinzicht en zijn zich meer bewust van hun eigen sterke en zwakke punten.
- Acceptatie: Ze accepteren dat tegenslagen onderdeel zijn van het leven. Dit kan verbonden worden met de mate van Neuroticisme. Mensen die laag scoren op Neuroticisme hebben vaak een hogere acceptatie van tegenslagen en veranderingen, waardoor ze veerkrachtiger zijn.
- Oplossingsgericht: Doordat ze bewust zijn van situaties die niet veranderd kunnen worden, richten veerkrachtige mensen zich op het vinden van een oplossing. Dit kan geassocieerd worden met zowel Consciëntieusheid als Extraversie. Mensen die hoog scoren op Consciëntieusheid hebben de neiging om proactief problemen aan te pakken, terwijl Extraverte individuen vaak sociale bronnen gebruiken om oplossingen te vinden.
- Optimisme: een positieve kijk op het leven is dan ook een kenmerk van veerkracht. Ze laten zich niet snel ontmoedigen door moeilijke periodes en zien tegenslagen als tijdelijk. Dit hangt samen met de mate van Extraversie en Vriendelijkheid. Deze mensen hebben vaak een positievere kijk op het leven en zijn veerkrachtiger in het omgaan met tegenslagen.
- Netwerk van steun: Veerkrachtige individuen bouwen en onderhouden sterke relaties met anderen. Dit kan worden geassocieerd met Extraversie en Vriendelijkheid. Mensen die hoog scoren op deze kenmerken hebben vaak een uitgebreider sociaal netwerk en zijn meer bereid om hulp te vragen en te bieden.
- Zelfzorg: Ze erkennen het belang van zelfzorg en maken bewust tijd vrij voor activiteiten die hun fysieke, mentale en emotionele welzijn bevorderen. Dit kan ook worden gekoppeld aan Consciëntieusheid, aangezien mensen die hoog scoren op deze factor doorgaans meer geneigd zijn tot zelfzorg.
- Levenslange leerhouding: Ze zijn continue bereid om te leren van ervaringen. Veerkrachtige personen zien fouten als leermogelijkheden en zijn altijd op zoek naar manieren om te groeien en te ontwikkelen. Hoewel dit niet direct gerelateerd is aan een specifiek BIG 5 kenmerk, kan een zekere mate van Openheid voor Ervaring ook bijdragen aan een levenslange leerhouding.
Is veerkracht nature of nurture?
De vraag of veerkracht aangeboren is of aangeleerd kan worden, heeft veel aandacht gekregen in psychologisch onderzoek.
Een onderzoek (Werner, 1955) toonde aan dat kinderen die opgroeiden onder moeilijke sociale omstandigheden toch tot capabele, zorgzame en zelfverzekerde volwassenen konden uitgroeien. Dit onderzoek weerlegde het toen heersende idee dat mensen met slechte sociale startomstandigheden gedoemd waren te falen in het leven. Een belangrijke bevinding uit dit onderzoek was dat de kinderen in de studie een sterke relatie vormden met ten minste één persoon, vaak buiten het gezin. Dit benadrukt het belang van sociale binding als bescherming tegen mentale ziekten en als een belangrijk element in de ontwikkeling van veerkracht.
Verder is uit onderzoek gebleken dat de genetica van een persoon veerkracht kunnen beïnvloeden, maar niet in de zin van een specifiek "veerkrachtgen". Het zou voor een deel erfelijk bepaald zijn. Bepaalde biologische aspecten (de HPA-as), die een centrale rol speelt in de stressrespons, en genetische variaties (FKBP5-gen), dat betrokken is bij de regulering van stresshormonen, kunnen invloed hebben op hoe veerkrachtig iemand is. Mensen met een goed functionerende HPA-as of zonder de risicovariant van het FKBP5-gen kunnen bijvoorbeeld beter omgaan met stress en zijn daardoor mogelijk veerkrachtiger.
Hoewel de discussie over de aangeboren of aangeleerde aard van veerkracht voortduurt, wijst het merendeel van het bewijs erop dat veerkracht getraind kan worden. Maar hoe kun je dan je eigen veerkracht vergroten? Hier volgen enkele strategieën en tips die je kunnen helpen om veerkrachtiger te worden in het dagelijks leven.
Tips om je veerkracht te versterken
Iemand die niet veerkrachtig is, kan zichzelf verliezen. Wanneer je te lang onder druk staat en voortdurend probeert aan te passen, raak je uitgeput en breekbaar. Vergelijk het met een elastiek zonder rek: het wordt steeds moeilijker om terug te keren naar de oorspronkelijke staat. Ben je nieuwsgierig hoe je jouw veerkracht toch weer kunt herwinnen? Misschien zijn deze tips dan iets voor jou.
Veerkrachtigheden
Om veerkrachtiger te worden, zijn bepaalde vaardigheden essentieel. Drie kerncompetenties spelen hier een cruciale rol:
- emotie- en stressbeheersing (zelfregulatie)
- flexibiliteit in denken en handelen
- bekwaamheid om effectief met tegenslagen om te gaan
Het ontwikkelen van deze vaardigheden stelt je in staat om adaptieve strategieën te identificeren en vertrouwen te kweken in je vermogen om uitdagingen te overwinnen. Het is echter belangrijk te onthouden dat naast persoonlijke vaardigheden, ook je omgeving invloed heeft op je veerkracht. Een liefdevolle omgeving kan het proces van veerkracht opbouwen faciliteren, terwijl een negatieve omgeving dit kan hinderen. Het balanceren tussen het versterken van persoonlijke vaardigheden, grenzen aangeven en het zorgvuldig navigeren in je omgeving is essentieel voor het ontwikkelen van ware veerkracht.
Sta eens stil bij de activiteiten die jou energie geven, maar ook bij diegene die energie van je vragen. Neem de tijd hiervoor en leg dit vast op papier. Dit helpt je niet alleen om meer zelfinzicht te krijgen, maar ook om bewuste keuzes te maken in hoe je je tijd besteedt.
Dankbaarheid en zelfzorg
Het lijkt misschien vanzelfsprekend, maar vaak vergeten we stil te staan bij de waardevolle momenten van ons leven. In de drukte van alledag, waarbij we ons vaak laten meeslepen door onze routine, verliezen we het besef van onze dankbaarheden. Het piekeren over zaken waar we geen invloed op hebben, draagt niet bij aan ons mentaal welbevinden. Een eenvoudige, maar krachtige oefening is om dagelijks stil te staan bij iets waarvoor je dankbaar bent, zoals je doorzettingsvermogen, een zonnige dag, je naasten, of simpelweg je auto.
Naast deze mentale oefening is het cruciaal om ook aan je fysieke gezondheid te werken. Een gezonde leefstijl, met voldoende beweging, goede slaap en evenwichtige voeding, vormt de basis voor zowel je fysieke als mentale gesteldheid. Door regelmatig te bewegen en goed voor je lichaam te zorgen, versterk je niet alleen je lichamelijke, maar ook je mentale en emotionele weerbaarheid. Dit fundament is essentieel voor het bouwen aan een veerkrachtig leven.
Zoek professionele hulp
Het zoeken van professionele hulp is een cruciale stap die je niet mag onderschatten op het pad naar veerkracht. Hoewel zelfzorg, dankbaarheid en het onderhouden van gezonde relaties belangrijke componenten zijn, kunnen sommige uitdagingen te complex zijn om alleen aan te pakken. Professionals zoals therapeuten, psychologen of coaches zijn getraind om je te begeleiden bij het navigeren door emotionele uitdagingen, het ontwikkelen van effectieve copingstrategieën en het bieden van ondersteuning bij het verwerken van trauma's of stressvolle levensgebeurtenissen.
Het inroepen van professionele hulp betekent niet dat je zwak of niet veerkrachtig bent. Integendeel, het herkennen wanneer je hulp nodig hebt en actie ondernemen om die hulp te zoeken, is een teken van kracht en zelfbewustzijn. Onthoud dat veerkracht een reis is, geen bestemming. Soms hebben we een beetje extra ondersteuning nodig om vooruit te komen!
Lees ook: pijn en verdriet verwerken.